زمان ترومبوپلاستین جزئی (PTT)؛ که تحت عنوان زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال (aPTT) نیز شناخته می شود یک آزمایش غربالگری است که به ارزیابی توانایی فرد در شکل گیری مناسب لخته های خون کمک می کند. این آزمایش زمانی را که برای تشکیل لخته در نمونه خون پس از افزودن مواد (معرف ها) طول می کشد بر حسب ثانیه اندازه گیری می کند PTT. مقدار و عملکرد پروتئین هایی به نام فاکتورهای انعقادی را که بخش مهمی از تشکیل لخته خون مناسب هستند، ارزیابی می کنند.

هنگامی که بافت های بدن یا دیواره رگ ها آسیب می بیند و خونریزی رخ می دهد فرآیندی به نام هموستاز در بدن آغاز می شود. پلاکت ها به محل آسیب می رسند و سپس جمع می شوند. در همین زمان، فرایندی به نام آبشار انعقادی آغاز می شود و عوامل انعقادی در یک فرایند گام به گام فعال می شوند. از طریق واکنش های آبشاری، ساختار های نخ مانندی به نام فیبرین شکل می گیرند و به محل آسیب چسبیده و آن را تثبیت می کنند. یک لخته خون پایدار به منظور خنثی کردن صدمات رگ های خونی و جلوگیری از خونریزی اضافی ایجاد می شود و به مناطق آسیب دیده فرصت بهبودی می دهد.

برای لخته شدن طبیعی باید مقدار کافی از هر عامل انعقادی وجود داشته باشد و هر قسمت از این فرآیند هموستاتیک باید به درستی کار کند. اگر عوامل انعقادی نتوانند کار خود را به درستی انجام دهند، ممکن است یک لخته پایدار تشکیل نشود و خونریزی ادامه یابد.

نتیجه PTT با یک مرجع نرمال برای زمان لخته شدن مقایسه می شود. هنگامی که PTT برای لخته شدن بیشتر از حد معمول طول بکشد، PTT “طولانی” تلقی می شود.

وقتی از PTT برای بررسی اپیزود های خونریزی یا لخته شدن خون استفاده می شود یا PTT بیماری خونریزی یا لخته شدن را رد می کند (مثلاً ارزیابی قبل از عمل)، اغلب به همراه زمان پروترومبین (PT) سفارش داده می شود. یک پزشک نتایج هر دو آزمایش را برای کمک به رد یا تعیین علت خونریزی یا اختلال لخته شدن ارزیابی می کند.

امروزه نشان داده شده است که آزمایش های انعقادی مانند PT و PTT بر اساس آنچه به صورت مصنوعی در محیط آزمایش اتفاق می افتد (in vitro)انجام می گیرند و بنابراین لزوماً آنچه را که در بدن اتفاق می افتد منعکس نمی کنند. با این وجود می توان از آن ها برای ارزیابی برخی از اجزای سیستم هموستاز استفاده کرد. تست های PTT و PT هر یک از عوامل انعقادی را که بخشی از گروه های مختلف مسیرهای واکنش شیمیایی در آبشار هستند، ارزیابی می کنند که به آن مسیرهای ذاتی، بیرونی و مشترک گفته می شود.

• PTT برای ارزیابی فاکتورهای انعقادی XII ،XI ،IX ،VIII ،X ،V ،II (پروترومبین) و I (فیبرینوژن) و همچنین پرکالیکرین (PK) و کینینوژن با وزن مولکولی بالا (HK) استفاده می شود.
• آزمون PT عوامل انعقادی VII ، X ، V ، II و I (فیبرینوژن) را ارزیابی می کند.

برای اطلاعات بیشتر در این مورد، به مقاله مربوط به آبشار انعقادی مراجعه کنید.

PTT برای بررسی خونریزی یا لخته شدن غیر قابل توضیح استفاده می شود. ممکن است به همراه زمان پروترومبین (PT / INR) درخواست شود تا فرایندی را که بدن برای تشکیل لخته های خون استفاده می کند، ارزیابی کند. این آزمایشات معمولا نقاط شروع تحقیقات در مورد خونریزی بیش از حد یا اختلالات لخته شدن هستند.

با ارزیابی نتایج این دو آزمایش، پزشک می تواند سرنخ هایی را در مورد وجود خونریزی یا اختلال لخته شدن به دست آورد. PTT و PT تشخیصی نیستند، اما معمولاً اطلاعاتی را در مورد نیاز به آزمایش های بعدی ارائه می دهند.

برخی از نمونه های استفاده از PTT شامل موارد زیر است :

• برای شناسایی کمبود فاکتور انعقادی. اگر PTT طولانی شود، می توان مطالعات دیگری را برای شناسایی عوامل انعقادی کم یا ناکارآمد انجام داد یا می توان مطالعاتی انجام داد که مشخص شود آیا آنتی بادی بر علیه فاکتور انعقادی (به عنوان یک مهار کننده فاکتور) در خون وجود دارد یا خیر.
• برای شناسایی آنتی بادی های غیر اختصاصی (آنتی بادی های ضد فسفولیپید) مانند فاکتور ضد انعقاد لوپوس. وجود این آنتی بادی ها با اپیزود های لخته شدن و سقط های مکرر همراه است. به همین دلیل آزمایش PTT ممکن است به عنوان بخشی از پانل اختلال لخته شدن انجام شود تا به بررسی سقط های مکرر یا تشخیص سندرم ضد فسفولیپید (APS) کمک کند. نوعی از تست PTT به نام PTT حساس به LA ممکن است به این منظور استفاده شود.
• برای نظارت بر درمان ضد انعقادی هپارین استاندارد (بدون شکست یا UF ). در حال حاضر برخی آزمایشگاه ها از آزمایش ضد Xa برای نظارت بر هپارین درمانی استفاده می کنند. هپارین یک داروی ضد انعقادی است که به منظور جلوگیری و درمان لخته های خون (آمبولی و ترومبوآمبولی) به صورت داخل وریدی (IV) یا با تزریق استفاده می شود. مصرف هپارین PTT را طولانی تر می کند. هنگامی که هپارین برای اهداف درمانی تجویز می شود باید حتما مورد مانیتورینگ قرار گیرد. اگر مقدار زیادی هپارین به فرد داده شود، ممکن است بیش از حد خونریزی کند. اگر مقدار کمی هپارین به فرد داده شود، فرد تحت درمان ممکن است لخته شدن را ادامه دهد.

بر اساس تاریخچه بیمار، PTT و PT بعضی اوقات قبل از جراحی یا سایر روش های تهاجمی برای غربالگری تمایلات بالقوه خونریزی به صورت انتخابی انجام می شوند.

PTT ممکن است همراه با تست های دیگری مانند PT در موارد زیر سفارش داده شود :

• خونریزی غیر قابل توضیح یا کبودی بی دلیل
• لخته شدن خون در رگ یا شریان
• یک وضعیت حاد مانند انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) که ممکن است به دلیل استفاده از فاکتورهای انعقادی با سرعت زیاد، باعث خونریزی و لخته شدن شود.
• یک بیماری مزمن مانند بیماری کبدی که ممکن است بر لخته شدن تأثیر بگذارد.

PTT ممکن است در موارد زیر سفارش داده شود :

• به عنوان بخشی از ارزیابی فاکتور ضد انعقادی لوپوس، آنتی بادی های ضد سرطان و سندرم آنتی فسفولیپید، هنگام وجود لخته خون یا وقتی یک زن دچار سقط مکرر می شود
• هنگامی که درمان فرد از هپارین به درمان طولانی تر وارفارین (®Coumadin) تغییر می کند، این دو با هم همپوشانی دارند و PTT و PT تا زمان تثبیت در رمان تحت کنترل قرار می گیرند.
• هنگامی که فرد یک عمل جراحی دارد؛ ممکن است پیش از عمل جراحی PTT انجام شود. مخصوصا در جراحی هایی که احتمال خونریزی بیشتر است و یا فرد به دلیل سابقه بالینی (مانند خونریزی بینی و کبودی مکرر) مشکوک به اختلالات خونی است.

نتایج PTT معمولاً در عرض چند ثانیه گزارش می شود.

نتیجه PTT که در محدوده مرجع آزمایشگاه قرار می گیرد، معمولاً عملکرد لخته شدن طبیعی را نشان می دهد. با این حال حتی با یک نتیجه PTT نرمال، نقص خفیف تا متوسط یک عامل انعقادی ممکن است وجود داشته باشد PTT. ممکن است تا زمانی که سطح فاکتور به 30٪ تا 40٪ نرمال کاهش یابد، طولانی نشود. از طرف دیگر فاکتور ضد انعقاد لوپوس ممکن است وجود داشته باشد اما ممکن است نتیجه PTT را طولانی تر نکند. اگر پزشک به وجود فاکتور ضد انعقاد لوپوس (LA) مشکوک باشد، می توان از PTT حساس به LA یا زمان رقیق شدن سم راسل (DRVVT) برای آزمایش آن استفاده کرد. (برای اطلاعات بیشتر در مورد PTT حساس به LA به زیر مراجعه کنید).

PTT طولانی مدت به این معنی است که لخته شدن بیش از حد طبیعی طول می کشد و ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود.

PTT طولانی مدت ممکن است به دلایل زیر باشد :

• شرایط اساسی که باعث کمبود عوامل لخته شدن می شوند مانند :

*بیماری کبدی – بیشتر عوامل انعقادی توسط کبد ایجاد می شوند، بنابراین بیماری کبدی ممکن است باعث طولانی شدن PT و PTT شود. با این حال، PT به احتمال زیاد طولانی تر از PTT است.

*کمبود ویتامین K- ویتامین K برای تشکیل چندین فاکتور لخته شدن ضروری است. کمبود ویتامین K نادر است اما می تواند ناشی از یک رژیم غذایی بسیار ضعیف، اختلالات سوء جذب یا استفاده طولانی مدت از برخی آنتی بیوتیک ها باشد PT. احتمالاً طولانی تر از PTT است.

• کمبود فاکتور های انعقادی ارثی کمتر متداول:

*بیماری فون ویلبراند (vWD) شایع ترین اختلال خونریزی ارثی است و به دلیل کاهش فاکتور فون ویلبراند بر عملکرد پلاکت تأثیر می گذاردPTT.  در بیشتر موارد vWD طبیعی است اما می تواند در VWD شدید طولانی شود.

*هموفیلی A و هموفیلی B (بیماری کریسمس) به ترتیب دو اختلال خونریزی ارثی دیگر هستند که به ترتیب در آن ها فاکتور های VIII و IX کاهش می یابد.

*کمبود سایر عوامل انعقادی مانند عوامل XII و .XI کمبود XI می تواند باعث خونریزی غیر طبیعی شود، اما کمبود XII با خطر خونریزی در بدن همراه نیست.

• وجود یک مهار کننده غیر اختصاصی مانند فاکتور ضد انعقاد لوپوس – این فاکتور یک آنتی بادی (آنتی بادی ضد فسفولیپید) است که با PTT تداخل می کند زیرا موادی به نام فسفولیپیدها را که در PTT استفاده می شود هدف قرار می دهد. اگرچه آن ها می توانند نتیجه PTT را طولانی تر کنند، اما در بدن با لخته شدن بیش از حد مرتبط هستند. فردی که این آنتی بادی ها را تولید می کند ممکن است در معرض خطر لخته خون قرار داشته باشد. (برای جزئیات بیشتر به مقاله آنتی بادی های ضد فسفولیپید و سندرم آنتی فسفولیپید مراجعه کنید.)
• وجود یک مهار کننده خاص – گرچه این مورد نسبتاً نادر است، اما ممکن است در بدن آنتی بادی هایی وجود داشته باشد که فاکتورهای انعقادی خاصی را هدف قرار دهند و بر عملکرد آنها تأثیر بگذارند. مانند آنتی بادی فاکتور VIII. مهارکننده های فاکتور های خاص می توانند باعث خونریزی شدید شوند.
• هپارین- هپارین یک ماده ی ضد انعقاد است و PTT را طولانی تر می کند. برای درمان ضد انعقادی، هدف PTT اغلب حدود 1.5 تا 2.5 برابر بیشتر از سطح قبل از شروع درمان شخص است PTT. هنوز هم برای نظارت بر درمان با هپارین استاندارد مورد استفاده قرار می گیرد.
• درمان ضد انعقاد وارفارین (®Coumadin) – از PTT برای نظارت بر درمان وارفارین استفاده نمی شود اما PTT ممکن است توسط وارفارین با دوز بالا طولانی شود. به طور معمول نسبت نرمال زمان پروترومبین / بین المللی (PT / INR) برای نظارت بر درمان وارفارین استفاده می شود.
• سایر ضد انعقادها – درمان ضد انعقادی با مهار کننده های مستقیم ترومبین (مثل آرگاتروبانو دابیگاتران) یا با مهار کننده های مستقیم فاکتور Xa  (مثل ریووروکسابان و اپیکسابان)
• سطح طولانی مدت PTT همچنین ممکن است با انواع خاصی از سرطان خون، خونریزی بیش از حد در زنان باردار قبل از تولد یا بعد از زایمان یا سقط مکرر مشاهده شود.

تفسیر PT و PTT در بیماران مبتلا به سندرم خونریزی یا لخته شدن

کوتاه شدن PTT ممکن است به دلایل زیر باشد :

• انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC): در مراحل اولیه DIC، پروکواگولانت هایی در گردش خون وجود دارند که PTT را کوتاه می کند.
• سرطان پیشرفته (تخمدان، لوزالمعده، روده بزرگ)، به جز زمانی که کبد درگیر است
• واکنش فاز حاد : این وضعیتی است که باعث التهاب گسترده بافت یا تروما می شود و سطح فاکتور VIII را به میزان قابل توجهی بالا می برد. این اتفاق معمولا یک تغییر موقتی است که با PTT کنترل نمی شود. هنگامی که شرایط ایجاد واکنش فاز حاد برطرف شود، PTT به حالت عادی برمی گردد.