فریتین پروتئینی است که حاوی آهن است و شکل اصلی آهنی است که در داخل سلول ها ذخیره می شود. مقدار کمی از فریتین که در خون در گردش است بازتاب مقدار کل آهن ذخیره شده در بدن است. این آزمایش میزان فریتین موجود در خون را اندازه گیری می کند.

آهن یک عنصر و ماده مغذی اساسی است که علاوه بر سایر عملکرد ها، برای تولید گلبول های قرمز سالم (RBCs) ضروری است. بدن نمی تواند آهن تولید کند و باید آن را از طریق غذاهایی که می خوریم یا از مکمل ها جذب کند.

در افراد سالم بیشتر آهن جذب شده در بدن در هموگلوبین گلبول های قرمز گنجانیده شده است و مقدار باقی مانده به صورت فریتین یا هموسیدرین ذخیره می شود و مقادیر اندکی نیز برای تولید پروتئین های دیگر مانند میوگلوبین و برخی آنزیم ها استفاده می شود. فریتین و هموسیدرین در درجه اول در کبد و سپس در مغز استخوان، طحال و عضلات اسکلتی وجود دارند.

هنگامی که سطح آهن برای تأمین نیازهای بدن کافی نیست، آهن ذخیره در خون ریخته می شود، ذخیره آهن و میزان فریتین کاهش می یابد. این امر به دلایل زیر ممکن است رخ دهد:

• عدم مصرف آهن کافی (از مواد غذایی یا مکمل ها)
• بدن قادر به جذب آهن از غذاها نیست (در شرایطی مانند بیماری سلیاک)
• افزایش نیاز به آهن مانند دوران بارداری یا کودکی یا خونریزی به دلیل بیماری های مزمن (به عنوان مثال زخم گوارشی یا سرطان روده بزرگ)

کمبود آهن در گردش و ذخیره شده در نهایت ممکن است منجر به کم خونی فقر آهن (کاهش هموگلوبین) شود. در مرحله اولیه کمبود آهن، معمولاً هیچ عارضه جسمی مشاهده نمی شود و ممکن است قبل از بروز هرگونه علائم کمبود آهن، مقدار ذخیره شده آهن کاهش یابد. اگر فرد سالم باشد و کم خونی در مدت زمان طولانی ایجاد شود، علائم به ندرت قبل از اینکه هموگلوبین از حد طبیعی پایین تر بیاید، ظاهر می شود.

با پیشرفت کمبود آهن، علائم درنهایت ظاهر می شوند. شایع ترین علائم کم خونی فقر آهن شامل خستگی، ضعف، سرگیجه، سردرد و رنگ پریدگی است (برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله مربوط به کم خونی را بخوانید).

در مقابل با جذب آهن بیشتر از نیاز بدن ذخیره آهن و میزان فریتین افزایش می یابد. جذب بیش از حد آهن با گذشت زمان می تواند به انباشت تدریجی ترکیبات آهن در اندام منجر شود و در نهایت ممکن است باعث اختلال و نارسایی آنها شود. نمونه ای از این بیماری هموکروماتوزیس است، یک بیماری ژنتیکی نادر که در آن بدن حتی در یک رژیم غذایی معمولی آهن زیادی را جذب می کند. علاوه بر این، وقتی فرد تزریق خون مکرر انجام دهد، ممکن است انباشت آهن اضافی رخ دهد.

آزمایش فریتین برای ارزیابی میزان ذخیره آهن در بدن فرد استفاده می شود. این آزمایش اغلب به همراه سطح آهن و ظرفیت کل اتصال آهن (TIBC، که بر اساس سطح ترانسفرین خون محاسبه می شود) درخواست می شود تا سطح دقیق آهن بدن تشخیص داده شود.

هنگامی که یک شمارش خون کامل (CBC) نشان می دهد که هموگلوبین و هماتوکریت یک فرد کم است و گلبول های قرمز آن ها کوچکتر و ضعیف تر از حد نرمال است (میکروسیتیک و هیپوکرومیک)، آزمایش فریتین ممکن است به همراه سایر آزمایشات آهن سفارش داده شود. این موارد اغلب نشانگر کم خونی فقر آهن هستند، حتی اگر سایر علائم بالینی هنوز ایجاد نشده باشد.

آزمایش فریتین و سایر آزمایش های مربوط به آهن ممکن است در صورت بروز علائم کم خونی فقر آهن درخواست شوند. مانند :

• خستگی مزمن
• ضعف
• سرگیجه
• سردرد
• رنگ پریدگی

هنگامی که فرد به آهن اضافه مشکوک باشد نیز می توان سطح فریتین را سفارش داد. علائم و نشانه های آهن اضافه در افراد مختلف متفاوت است و به مرور زمان بدتر می شوند. این امر به دلیل تجمع آهن در خون و بافت ها است. علایم شامل موارد زیر است :

• درد مفاصل
• خستگی و ضعف
• کاهش وزن
• کمبود انرژی
• درد شکم
• کاهش میل جنسی
• صدمات اعضای بدن مانند قلب و کبد

برای تأیید وجود آهن اضافه، آزمایش های دیگر ( مانند آهن و TIBC) و آزمایش ژنتیکی هموکروماتوزیس ارثی نیز ممکن است درخواست شود.

میزان فریتین اغلب همراه با سایر آزمایشات آهن ارزیابی می شود. خلاصه ای از تغییرات آزمایش های آهن که در بیماری های مختلف خونی مشاهده شده اند در جدول زیر آمده است.

کمبود آهن

مرحله اولیه کمبود آهن کاهش آهسته ذخیره آهن بدن  است. این بدان معناست که هنوز آهن کافی برای ساختن گلبول های قرمز وجود دارد اما ذخایر بدون پر شدن و جایگزینی، مورد استفاده قرار می گیرند. سطح آهن سرم در این مرحله ممکن است طبیعی باشد، اما میزان فریتین پایین خواهد بود.

با ادامه کمبود آهن از تمام آهن ذخیره شده استفاده می شود و بدن سعی می کند با تولید ترانسفرین بیشتر برای افزایش حمل و نقل آهن، این کمبود را جبران کند. سطح آهن سرم کاهش می یابد و ترانسفرین و TIBC و UIBC افزایش می یابند. با پیشرفت این مرحله گلبول های قرمز خون کمتری تولید می شوند و در نهایت این وضعیت منجر به کم خونی فقر آهن می شود. اشباع ترانسفرین با کمبود آهن کاهش می یابد.

آهن اضافی

اگر سطح آهن و ترانسفرین اشباع زیاد باشد، و TIBC ، UIBC و فریتین طبیعی باشند و فرد دارای سابقه بالینی مصرف بیش از حد آهن باشد، احتمالاً فرد دچار مسمومیت با آهن است. مسمومیت با آهن زمانی اتفاق می افتد که مقدار زیادی آهن به طور هم زمان یا در مدت زمان کوتاهی توسط بدن دریافت می شود. مسمومیت با آهن در کودکان تقریباً حاد است، که اغلب در کودکانی که مکمل های آهن والدین خود را مصرف می کنند رخ می دهد. در بعضی موارد مسمومیت حاد آهن می تواند کشنده باشد. در بیماران مبتلا به آهن اضافی مزمن، میزان فریتین افزایش می یابد.

فردی که دارای جهش در ژن HFE است، دچار هموکروماتوزیس ارثی است. با این حال بسیاری از افرادی که هموکروماتوزیس دارند هیچ علائمی در کل زندگی خود نخواهند داشت، برخی دیگر در دهه 30 یا 40 زندگی شروع به بروز علائمی مانند درد مفاصل، درد شکم و ضعف می کنند. مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می شوند زیرا زنان در طی سال های تولید مثل از طریق قاعدگی خون را از دست می دهند.

آهن اضافی ممکن است در افرادی که هموسیدروزیس دارند و در افرادی که تزریق مکرر خون داشته اند نیز رخ دهد. این امر ممکن است با کم خونی سلول داسی، تالاسمی ماژور یا سایر اشکال کم خونی وابسته به انتقال خون رخ دهد. آهن حاصل از هر واحد خون منتقل شده در بدن باقی می ماند و درنهایت باعث ایجاد ساختار بزرگی در بافت ها می شود. برخی از افراد مبتلا به الکل و بیماری کبدی مزمن نیز دچار آهن اضافی هستند.