کلسیم فراوان ترین و یکی از مهمترین مواد معدنی بدن است. کلسیم برای پیام رسانی سلولی و عملکرد صحیح ماهیچه ها، اعصاب و قلب ضروری است. کلسیم برای لخته شدن خون مورد نیاز است و برای تشکیل، تراکم و حفظ استخوان ها و دندان ها بسیار مهم است. این آزمایش میزان کلسیم موجود در خون یا ادرار را اندازه گیری می کند و نشان دهنده میزان کلسیم تام و یونیزه در بدن است.

حدود 99٪ کلسیم به صورت پیچیده در استخوان ها قرار دارد، در حالی که 1٪ باقی مانده در خون در گردش است. سطح کلسیم به شدت کنترل می شود، در صورت جذب بیش از حد و یا مصرف زیاد آن، یا از بین رفتن بیش از حد از طریق کلیه یا روده، کلسیم از استخوان برای حفظ غلظت خون گرفته می شود. تقریباً نیمی از کلسیم موجود در خون “آزاد” است و از نظر متابولیکی فعال است. نیم باقیمانده به پروتئین ها (در درجه اول آلبومین و سپس به مقدار کمتر گلوبولین ها) باند می شود. کلسیم با مقدار کمتری با آنیون ها مانند فسفات کمپلکس تشکیل می دهد و این اشکال محدود و پیچیده از نظر متابولیکی غیرفعال هستند.

دو آزمایش برای اندازه گیری کلسیم خون وجود دارد. تست کلسیم تام، فرم های آزاد و باند شده را اندازه گیری می کند. آزمایش کلسیم یونیزه شده فقط فرم آزاد و متابولیکی را اندازه گیری می کند.

هر روز مقداری کلسیم از بدن دفع می شود، این مقدار توسط کلیه ها از خون فیلتر می شود و در ادرار و عرق دفع می شود. برای تعیین میزان کلسیم دفعی توسط کلیه، از اندازه گیری میزان کلسیم ادرار استفاده می شود.

به منظور آزمایش، تشخیص و نظارت بر طیف وسیعی از شرایط مربوط به استخوان ها، قلب، اعصاب، کلیه ها و دندان ها، آزمایش کلسیم خون انجام می شود. همچنین در صورت وجود علائم اختلال پاراتیروئید، سوء جذب یا تیروئید پرکار، آزمایش کلسیم ممکن است انجام شود.

سطح کلسیم تام اغلب به عنوان بخشی از غربالگری روتین اندازه گیری می شود. در پانل متابولیک جامع (CMP) و پانل متابولیک پایه (BMP)، گروهی از آزمایشاتی که برای تشخیص یا نظارت بر انواع شرایط انجام می شود گنجانده شده است.

هنگامی که نتیجه غیر طبیعی از کلسیم تام به دست می آید، به عنوان یک عامل مشکل اساسی تلقی می شود. برای کمک به تشخیص این مشکل اساسی، آزمایشات اضافی اغلب برای اندازه گیری کلسیم یونیزه، کلسیم ادرار، فسفر، منیزیم، ویتامینD، هورمون پاراتیروئید (PTH) و پپتید مربوط به (PTHrP) PTH انجام می شود. PTH و ویتامین D مسئول حفظ غلظت کلسیم در خون در محدوده باریکی از مقادیر هستند.

اگر کلسیم خون غیر طبیعی باشد، اندازه گیری کلسیم و PTH در کنار هم می تواند در تعیین عملکرد غدد پاراتیروئید کمک کند. اندازه گیری کلسیم ادرار می تواند به تعیین اینکه آیا کلیه مقدار کافی کلسیم را دفع می کند، کمک کند و آزمایش ویتامین D، فسفر و یا منیزیم می تواند به تعیین کمبودها یا مقادیر اضافی کمک کند. غالباً تعادل بین این مواد مختلف (و تغییرات در آنها) به اندازه ی غلظت آن ها اهمیت دارد.

اگر فرد علائمی داشته باشد که نشانگر مشکلات زیر باشد، کلسیم می تواند به عنوان تست تشخیصی مورد استفاده قرار گیرد :

• سنگ کلیه
• بیماری استخوان
• اختلالات عصبی

اغلب برای ارزیابی وضعیت کلسیم آزمایش کلسیم تام خون درخواست داده می شود. کلسیم تام در بیشتر موارد بازتاب خوبی از مقدار کلسیم آزاد موجود در خون است زیرا تعادل بین مقادیر کلسیم آزاد و باند شده معمولاً پایدار و قابل پیش بینی است. اما در برخی افراد تعادل بین کلسیم آزاد و باند شده مختل می شود و کلسیم تام بازتاب خوبی از وضعیت کلسیم نیست. در این شرایط  اندازه گیری کلسیم یونیزه ممکن است لازم باشد. برخی از شرایطی که کلسیم یونیزه باید آزمایش شود شامل موارد زیر است:

• بیماران مبتلا به وضعیت بحرانی
• افرادی که خون یا مایعات داخل وریدی دریافت می کنند
• بیمارانی که تحت عمل جراحی بزرگ قرار می گیرند
• افرادی که دارای ناهنجاری های پروتئین خون مانند آلبومین کم هستند.

نوسانات زیاد کلسیم یونیزه می تواند باعث کند شدن قلب یا. ضربان سریع قلب شود، همچنین می تواند باعث شود عضلات دچار اسپاسم (تتانی) شوند و می تواند باعث حالت گیجی یا حتی کما شود. در افرادی که مبتلا به وضعیت بحرانی هستند، می توان سطح کلسیم یونیزه را کنترل کرد تا بتوان عوارض جدی را درمان و از آن جلوگیری کرد.

معمولاً وقتی شخصی تحت معاینه پزشکی عمومی قرار می گیرد، آزمایش کلسیم خون انجام می شود. این آزمایش به طور معمول در پانل متابولیک جامع (CMP) و پانل متابولیک پایه (BMP)، دو مجموعه آزمایش قرار دارد که ممکن است در طی ارزیابی اولیه یا به عنوان بخشی از غربالگری روتین سلامتی مورد استفاده قرار گیرد.

بسیاری از افراد تا زمانی که سطح کلسیم در آن ها خیلی خارج از حد نباشد، علائمی از کلسیم پایین یا بالا ندارند. پزشک معالج ممکن است آزمایش کلسیم را در موارد زیر سفارش دهد:

• بیماری کلیوی، زیرا کمبود کلسیم به ویژه در افرادی که نارسایی کلیه دارند، شایع است
• علائم زیادی کلسیم مانند خستگی، ضعف، کاهش اشتها، حالت تهوع، استفراغ، یبوست، درد شکم، تکرر ادرار و حالت عطش
• علائم کمبود شدید کلسیم مانند گرفتگی شکم، گرفتگی عضلات یا سوزن شدن انگشتان
• سایر بیماری هایی که با کلسیم خون غیر طبیعی همراه است مانند بیماری تیروئید، اختلال پاراتیروئید، سوء جذب، سرطان یا سوء تغذیه

آزمایش کلسیم یونیزه ممکن است هنگامی انجام شود که شخص دچار بی حسی در اطراف دهان و دست و پا و اسپاسم عضلانی در همان مناطق شود. این ها می توانند علائم کمبود کلسیم یونیزه  باشند. با این حال هنگامی که سطح کلسیم به آرامی کاهش می یابد، بسیاری از افراد به هیچ وجه علائمی ندارند.

پایش مقدار كلسیم ممكن است در شرایطی كه فرد دارای انواع خاصی از سرطان (خصوصاً پستان، ریه، سر و گردن، کلیه یا میلوما) است، بیماری كلیوی دارد یا پیوند کلیه داشته، لازم باشد. همچنین ممکن است مانیتورینگ زمانی انجام شود که شخصی برای سطح غیر طبیعی کلسیم مورد درمان قرار می گیرد تا اثربخشی درمان هایی مانند مکمل های کلسیم یا ویتامین D ارزیابی شود.

هنگامی که شخصی علائم سنگ کلیه داشته باشد (مانند درد شدید در طرفین یا پشت کلیه ها، دردی که ممکن است به سمت زیر شکم گسترش یابد یا خون در ادرار) آزمایش کلسیم ادرار ممکن است درخواست شود.

سطح کلسیم خون میزان کلسیم استخوان را نشان نمی دهد بلکه میزان کلسیم در گردش خون را نشان می دهد.

جذب، استفاده و دفع کلسیم توسط یک حلقه ی فیدبکی شامل PTH و ویتامین Dتنظیم و تثبیت می شود. شرایط و بیماری هایی که تنظیم کلسیم را مختل می کنند می توانند باعث افزایش نامناسب حاد یا مزمن یا کاهش کلسیم شوند و منجر به علائم هایپرکلسمی یا هیپوکلسمی شوند.

در اکثر موارد کلسیم تام اندازه گیری می شود زیرا آزمایش با سهولت بیشتری نسبت به آزمایش کلسیم یونیزه انجام می شود و نیازی به رسیدگی خاصی به نمونه خون نیست. کلسیم تام معمولاً بازتاب خوبی از کلسیم آزاد است زیرا اشکال آزاد و باند شده به طور معمول هر کدام تقریباً نیمی از کلسیم تام را تشکیل می دهند. با این حال از آنجا که حدود نیمی از کلسیم خون به پروتئین متصل است، نتایج کلسیم تام می تواند تحت تأثیر پروتئین بالا یا پایین قرار بگیرد. در چنین مواردی اندازه گیری کلسیم آزاد به طور مستقیم با استفاده از آزمایش کلسیم یونیزه مفیدتر است.

کلسیم طبیعی

نتیجه کلسیم طبیعی یا کلسیم یونیزه عادی به همراه سایر نتایج آزمایشگاهی طبیعی، به این معنی است که متابولیسم کلسیم یک فرد طبیعی است و سطح خون به طور مناسب تنظیم می شود.

کلسیم تام بالا (هایپرکلسمی)

دو مورد از دلایل شایع کلسیم خون بالا عبارتند از:

• هایپرپاراتیروئیدیسم یا افزایش عملکرد غده پاراتیروئید : این بیماری معمولاً در اثر تومور خوش خیم غده پاراتیروئید ایجاد می شود. این شکل از هایپرکلسمی معمولاً خفیف است و می تواند سال ها قبل از مشاهده آن وجود داشته باشد.
• سرطان : سرطان هنگام انتشار به استخوان باعث ایجاد هایپرکلسمی و باعث ترشح کلسیم از استخوان به خون می شود. یا هنگامی که سرطان هورمونی شبیه به PTH ایجاد می کند، در نهایت باعث افزایش سطح کلسیم می شود.

برخی دیگر از دلایل کلسیم خون بالا شامل موارد زیر هستند :

• پرکاری تیروئید
• سارکوئیدوز
• بیماری سل
• بی حرکتی طولانی مدت
• مصرف بیش از حد ویتامین D
• دیورتیک های تیازیدی
• پیوند کلیه
• HIV / AIDS

کلسیم تام کم (هیپوکلسمی)

شایع ترین علت کمبود کلسیم تام :

• سطح پروتئین خون پایین، به ویژه سطح پایین آلبومین، که می تواند ناشی از بیماری کبد یا سوء تغذیه باشد، که هر دو ممکن است ناشی از الکلیسم یا بیماری های دیگر باشند. آلبومین کم نیز در افرادی که به بیماری حاد مبتلا هستند بسیار رایج است. با آلبومین کم، فقط کلسیم باند شده کم می شود. کلسیم یونیزه طبیعی است و متابولیسم کلسیم به طور مناسب تنظیم می شود.

برخی دیگر از دلایل کمبود کلسیم عبارتند از :

• غده پاراتیروئید غیر فعال (کم کاری)
• مقاومت ارثی در برابر اثرات هورمون پاراتیروئید
• کمبود شدید کلسیم در رژیم غذایی
• میزان ویتامین D کاهش یافته
• کمبود منیزیم
• افزایش سطح فسفر
• التهاب حاد لوزالمعده (پانکراس)
• نارسایی کلیه

سطح کلسیم ادرار ممکن است تحت تأثیر همان شرایط و بیماری هایی باشد که بر میزان کلسیم خون تأثیر می گذارند (در بالا ذکر شده است). سطح بالای کلسیم در ادرار (هایپرکلسیوری) ممکن است منجر به تشکیل کریستال یا سنگ در کلیه شود. حدود 75٪ سنگ های کلیه حاوی کلسیم هستند.