کراتینین یک ماده زائد است که توسط عضلات از تجزیه ترکیبی به نام کراتین تولید می شود. کراتینین توسط کلیه ها از بدن دفع می شود. کلیه ها تقریباً تمام کراتینین را از خون فیلتر می کند و آن را در ادرار دفع می کنند. این آزمایش میزان کراتینین موجود در خون و یا ادرار را اندازه گیری می کند.

کراتین بخشی از چرخه ای است که انرژی لازم برای انقباض عضلات را تولید می کند. هر دو ماده ی کراتین و کراتینین توسط بدن با سرعت نسبتاً ثابتی تولید می شوند. از آنجایی که تقریباً تمام کراتینین توسط کلیه ها از خون فیلتر و در ادرار دفع می شود، سطح کراتینین خون معمولاً نشانگر خوبی برای عملکرد کلیه ها است. میزان کراتینین تولید شده به اندازه بدن و حجم عضلات بستگی دارد. به همین دلیل معمولاً میزان کراتینین در مردان کمی بیشتر از زنان و کودکان است.

کلیه ها یک جفت ارگان لوبیا-شکل هستند که در قسمت انتهای قفسه سینه در سمت های راست و چپ و در پشت قرار دارند. درون هر کلیه حدود یک میلیون واحد کوچک تصفیه ی خون به نام نفرون وجود دارد. در هر نفرون، خون به طور مداوم از طریق یک خوشه ی میکروسکوپی از رگ های خونی پیچ خورده به نام گلومرول فیلتر می شود. گلومرول اجازه عبور آب و مولکول های کوچک را می دهد اما به سلول های خون و مولکول های بزرگتر اجازه ی عبور نمی دهد. به هر گلومرول یک لوله ریز (توبول) متصل شده است که مایعات و مولکول هایی را که از گلومرول عبور می کند، جمع می کند و سپس آنچه را که هنوز بدن می تواند استفاده کند مجدداً جذب می کند. ضایعات باقی مانده هم ادرار را تشکیل می دهد.

نتایج حاصل از آزمایش کراتینین خون ممکن است در ترکیب با نتایج سایر آزمایش ها (مانند آزمایش ادرار کراتینین 24 ساعته) برای محاسبه مقادیر استفاده شده برای ارزیابی عملکرد کلیه مورد استفاده قرار گیرد.

از آزمایش کراتینین خون برای ارزیابی عملکرد کلیه استفاده می شود. این آزمایش اغلب به همراه آزمایش BUN (نیتروژن اوره خون) به عنوان بخشی از پانل متابولیک پایه یا جامع (CMP یا BMP) انجام می شود، CMP و BMP گروهی از آزمایشات هستند که برای ارزیابی سلامتی ارگان های اصلی انجام می شوند. BMP یا CMP ممکن است برای غربالگری افراد طی معاینات روتین یا کمک به ارزیابی افرادی که به دنبال مراقبت پزشکی در اورژانس هستند و یا در بیمارستان بستری هستند، انجام شود. بعضی اوقات کراتینین ممکن است به عنوان بخشی از یک پانل کلیوی برای ارزیابی عملکرد کلیه انجام شود.

اگر نتایج آزمایشات کراتینین و BUN غیر طبیعی باشند و یا درصورتی که فرد به بیماری خاصی مبتلا باشد که ممکن باشد بر کلیه ها اثرگذار باشد (مانند دیابت یا فشار خون بالا)، ممکن است از تست های کراتینین و BUN  برای کنترل عملکرد کلیه و بررسی اثربخشی درمان استفاده شود.

آزمایشات کراتینین خون و BUN همچنین ممکن است به منظور ارزیابی عملکرد کلیه قبل از انجام برخی پروسه ها مانند سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) انجام شوند که ممکن است نیاز به استفاده از داروهایی داشته باشند که اگر به سرعت پاک نشوند، می توانند به کلیه ها آسیب برسانند.

نتایج حاصل از آزمایش کراتینین ممکن است برای تخمین میزان فیلتراسیون خون در دقیقه توسط کلیه ها استفاده شود که به عنوان برآورد میزان فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) شناخته می شود. اندازه گیری مستقیم GFR دشوار است. eGFR برای غربالگری و تشخیص به موقع آسیب کلیه، کمک به تشخیص بیماری های مزمن کلیوی (CKD) و نظارت بر وضعیت کلیه ها استفاده می شود.

-اندازه گیری کراتینین خون به همراه سن، نژاد و جنس برای محاسبه ی eGFR استفاده می شود. برنامه ی ملی آموزش بیماران کلیوی، انجمن نفرولوژی آمریکا و بنیاد ملی کلیه توصیه می کنند که هر بار آزمایش کراتینین خون انجام می شود،eGFR  هم محاسبه شود.

• یکی دیگر از روش های به دست آوردن GFR که کمتر رایج است، محاسبه ی کلیرانس کراتینین است. چندین روش برای محاسبه ی کلیرانس کراتینین وجود دارد که همه ی آن ها شامل اندازه گیری مقدار کراتینین در یک نمونه خون درست قبل یا بعد از جمع آوری ادرار، اندازه گیری میزان کراتینین در یک نمونه از ادرار 24 ساعته و اندازه گیری میزان کراتینین در کل حجم ادرار 24 ساعته هستند.

کراتینین ادرار همچنین ممکن است با سایر آزمایشات ادرار به عنوان یک عامل اصلاح کننده اندازه گیری شود. غلظت (یا رقت) ادرار در طول روز متغیر است چون مایعات کم و بیش علاوه بر مواد زاید از بدن دفع می شوند. از آنجا که کراتینین با سرعت نسبتاً ثابت تولید و دفع می شود، می توان مقدار کراتینین ادرار را با مقدار ماده ی دیگری که اندازه گیری می شود مقایسه کرد. مثال هایی از این مورد عبارتند از :

• نسبت آلبومین ادرار به کراتینین (ACR) : این نسبت میزان دفع آلبومین از کلیه ها به داخل ادرار را با دقت بیشتری مشخص می کند. از این نسبت برای غربالگری مبتلایان به بیماری های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا استفاده می شود که آنها را در معرض خطر ابتلا به بیماری های کلیوی قرار می دهد.
• نسبت پروتئین ادرار به کراتینین (UP / CR) : این نسبت ممکن است برای نظارت بر فرد مبتلا به بیماری کلیوی شناخته شده و یا غربالگری افراد به طور منظم هنگام مصرف دارویی که ممکن است بر عملکرد کلیه آنها تأثیر بگذارد، محاسبه شود.

آزمایش کراتینین ممکن است در طی یک چکاپ معمول درخواست شود. همچنین ممکن است زمانی که پزشک معالج به عدم کارکرد درست کلیه به دلیل علائم و نشانه ها مشکوک باشد، این آزمایش درخواست شود.

برخی علائم و نشانه های اختلال عملکرد کلیه عبارتند از :

• خستگی، عدم تمرکز، اشتهای ضعیف یا مشکل در خوابیدن
• تورم یا پف کردن به خصوص در اطراف چشم یا صورت، مچ دست، شکم، ران یا مچ پا
• ادار به حالت فومی، خونی یا قهوه ای
• کاهش مقدار ادرار
• مشکلات ادراری مانند احساس سوزش یا ترشحات غیر طبیعی در هنگام دفع ادرار یا تغییر در دفعات دفع ادرار به خصوص در شب
• درد پهلو (فلانک)، زیر دنده ها، در نزدیکی محل کلیه ها
• فشار خون بالا

آزمایش کراتینین خون ممکن است همراه با آزمایش BUN و آلبومین ادرار، در فواصل منظم هنگامی که بیمار یک بیماری کلیوی شناخته شده دارد و یا بیماری ای دارد که ممکن است بر عملکرد کلیه تأثیر بگذارد، درخواست می شود.

هر دو آزمایش BUN و کراتینین ممکن است هنگام انجام سی تی اسکن، قبل و در طول درمان های دارویی خاص، و قبل و بعد از دیالیز برای نظارت بر اثربخشی درمان ها درخواست شوند.

نتایج آزمایشات کراتینین  اغلب به همراه نتایج BUN و نتایج دیگر آزمایشاتی که ممکن است همزمان انجام شود (مانند پانل کلیوی) تفسیر می شود.

سطح BUN و کراتینین که در محدوده تعیین شده توسط آزمایشگاه باشد نشان می دهد که کلیه ها عملکرد درستی دارند.

افزایش سطح کراتینین و BUN در خون ممکن است به این معنی باشد که کلیه ها دچار اختلال شده اند. در این صورت پزشک باید فاکتورهای دیگری مانند تاریخچه ی پزشکی و معاینات جسمی فرد را در نظر بگیرد تا تعیین کند چه شرایطی بر کلیه ها اثر گذاشته اند.

برخی از نمونه شرایطی که می تواند سطح کراتینین را افزایش دهد شامل موارد زیر هستند :

• آسیب یا تورم رگ های خونی در کلیه ها (گلومرولونفریت) ناشی از عفونت یا بیماری های خود ایمنی
• عفونت باکتریایی کلیه ها (پیلونفریت)
• مرگ سلول ها در لوله های کوچک کلیه ها (نکروز حاد توبولی) ناشی از داروها یا سموم
• شرایطی که می تواند جریان ادرار را در مجاری ادراری مسدود کند مانند بیماری پروستات یا سنگ کلیه
• کاهش جریان خون به کلیه به دلیل شوک، کم آبی، نارسایی احتقانی قلب، آترواسکلروز یا عوارض دیابت

سطح کراتینین خون پایین معمولا متداول نیست و اغلب دلیلی برای نگرانی در مورد آن وجود ندارد. این حالت ممکن است در شرایطی که منجر به کاهش حجم عضلات می شوند، دیده شود. سطح کراتینین ادرار 24 ساعته با سطح خون به عنوان بخشی از آزمایش کلیرانس کراتینین ارزیابی می شود.

سطح کراتینین ادرار به صورت تصادفی، محدوده مرجع استاندارد ندارد. این فاکتور معمولاً به عنوان مرجع برای سایر مواد اندازه گیری شده در ادرار و محاسبه ی نسبت ها استفاده می شود. به عنوان مثال، نتایج آزمایش آلبومین ادرار با کراتینین ادرار مقایسه می شود و نسبت آلبومین به کراتینین ادرار (ACR) محاسبه می شود تا معیار دقیق تری از میزان آزاد شدن آلبومین در ادرار مشخص شود. افزایش آبومین ادرار ممکن است نشان دهنده آسیب کلیوی باشد، اما از آنجا که مقدار آلبومین در ادرار می تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد، افزایش ACR در طی 3 تا 6 ماه باید دو بار تکرار شود تا تشخیص، تأیید شود.