گلوکز-6-فسفات دهیدروژناز (G6PD) آنزیمی است که در تولید انرژی دخیل است و در تمام سلول ها، از جمله گلبول های قرمز (RBC) یافت می شود و به محافظت از آن ها در برابر برخی محصولات جانبی سمی متابولیسم سلولی کمک می کند. کمبود G6PD باعث می شود که RBCها در شرایط خاصی همولیز شوند. این آزمایش میزان G6PD در RBC ها را برای کمک به تشخیص کمبود ارثی اندازه گیری می کند.

کمبود G6PD یک اختلال ژنتیکی است. هنگامی که افرادی که این شرایط را به ارث برده اند در معرض محرکی مانند استرس، عفونت، داروهای خاص یا مواد دیگر قرار می گیرند، تغییرات قابل توجهی در ساختار لایه بیرونی (غشای سلولی) سلول های قرمز خون رخ می دهد. هموگلوبین، پروتئین پایدار و حاوی اکسیژن در RBCها، باعث ایجاد رسوباتی به نام اجسام Heinz می شود. برخی از افراد ممکن است در معرض دانه های باقلا، این واکنش ها را تجربه کنند که تحت عنوان شرایطی به نام “فاویسم”شناخته می شود. با این تغییرات، RBC ها می توانند با سرعت بیشتری همولیز شوند و این امر باعث کاهش تعداد گلبول های قرمز می شود. هنگامی که بدن قادر به تولید RBC های کافی برای جایگزینی آن هایی که نابود شده اند نیست، کم خونی همولیتیک رخ می دهد و فرد ممکن است دچار زردی، ضعف، خستگی و  یا تنگی نفس شود.

کمبود G6PD شایع ترین کمبود آنزیم در جهان است که بیش از 400 میلیون نفر در جهان به آن مبتلا هستند. این بیماری ممکن است در حدود 10٪ از مردان آفریقایی-آمریکایی و 20٪ از مردان آفریقایی دیده شود. همچنین معمولاً در افرادی از مدیترانه و آسیای جنوب شرقی مشاهده می شود.

کمبود G6PD به دلیل جهش یا تغییر در ژن G6PD است که باعث کاهش فعالیت این آنزیم می شود و از والدین به فرزند منتقل می شود. بیش از 440 نوع کمبود G6PD وجود دارد. ژن G6PD در کروموزوم X وابسته به جنس قرار دارد. از آنجا که مردان دارای یک کروموزوم جنسی X و یک کروموزوم جنسی Yهستند، تک کروموزوم X آن ها ژن G6PD را حمل می کند. اگر مردی کروموزوم X را با یک ژن تغییر یافته به ارث ببرد، ممکن است منجر به کمبود G6PD شود.

از آنجا که زنان دارای دو کروموزوم جنسی X هستند، آن ها دو نسخه از ژن G6PD را به ارث می برند. زنانی که تنها یک ژن جهش یافته دارند (هتروزیگوت) به اندازه کافی G6PD تولید می کنند که معمولاً هیچ علامتی را تجربه نمی کنند (یعنی بدون علامت)، اما در شرایط استرس، ممکن است شکل خفیف کمبود را نشان دهند. علاوه بر این یک مادر ممکن است ژن جهش یافته را به هر فرزند مذکری منتقل کند. به ندرت زنان دو نسخه ژن جهش یافته دارند (هموزیگوت)، که می تواند منجر به کمبود G6PD شود.

کمبود G6PD یک علت شایع زردی مداوم در نوزادان است. در صورت عدم درمان، این مشکل می تواند منجر به آسیب قابل توجهی در مغز و عقب ماندگی ذهنی شود.

بیشتر افراد مبتلا به کمبود G6PD می توانند زندگی نسبتاً عادی داشته باشند، اما هیچ درمان خاصی به غیر از پیشگیری برای مشکل آن ها وجود ندارد. آن ها باید محتاط باشند و از داروهای خاصی مانند آسپیرین، فنازوپیریدین و راسبوریکاز، آنتی بیوتیک های دارای نام “سولف” ، داپسون، داروهای ضد مالاریا با نام”کین” ، غذاهایی مانند باقلا، و مواد شیمیایی مانند نفتالین خودداری کنند. توجه داشته باشید که باقلا، که اغلب به آن لوبیای بزرگ گفته می شود، معمولاً در منطقه مدیترانه ای رشد می کنند. عفونت های حاد ویروسی و باکتریایی همچنین می توانند آغاز کننده اپیزود های کم خونی همولیتیک و همچنین بالا رفتن سطح اسید در خون باشند (یعنی اسیدوز). افراد باید برای دریافت لیست کاملی از این محرک ها، با پزشک معالج خود مشورت کنند. یک نقطه شروع خوب، لیست موجود در وب سایت انجمن فاویسم کمبود G6PD است.

با کم خونی همولیتیک، گلبول های قرمز با سرعت بیشتری از بین می روند و با کاهش ظرفیت گلبول ها برای اشباع اکسیژن، فرد مبتلا، رنگ پریده و دچار خستگی می شود (کم خونی). در موارد شدید تخریب RBC، زردی نیز می تواند وجود داشته باشد. بیشتر این علائم خود محدود شونده هستند، اما اگر تعداد زیادی از گلبول های قرمز از بین بروند و بدن نتواند به اندازه کافی و سریع آن ها را جایگزین کند، ممکن است فرد مبتلا به انتقال خون نیاز داشته باشد. در صورت عدم درمان، این شرایط می تواند کشنده باشد. درصد کمی از مبتلایان به کمبود G6PD ممکن است دچار کم خونی مزمن شوند.

آزمایش آنزیم گلوکز-6-فسفات دهیدروژناز (G6PD) برای غربالگری و کمک به تشخیص نواقص G6PD استفاده می شود. این آزمایش ممکن است برای غربالگری کودکانی که از نوزادی زردی مداوم و غیر قابل توضیح داشته اند، مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر نوزادان به طور معمول از نظر کمبود G6PD بررسی نمی شوند. طبق اعلام مرکز ملی غربالگری و ژنتیک ملی نوزادان، از نوامبر 2014، دو ایالت پنسیلوانیا و ناحیه کلمبیا آزمایش G6PD را به عنوان بخشی از پانل غربالگری نوزادان خود ارائه می دهند.

G6PD آنزیمی است که در کلیه سلول ها از جمله گلبول های قرمز (RBCs) یافت می شود و به محافظت از آن ها در برابر برخی فرآورده های سمی متابولیسم سلولی کمک می کند. کمبود G6PD باعث می شود که RBCها در شرایط خاصی همولیز شوند (برای اطلاعات بیشتر در این مورد، به بخش “چه چیزی آزمایش می شود؟” مراجعه کنید).

آزمایش G6PD همچنین ممکن است برای کمک به تشخیص، در افراد در هر سنی که اپیزودهای غیر قابل توضیح از کم خونی همولیتیک، زردی یا ادرار تیره دارند، انجام شود. اگر فرد بیماری ویروسی یا باکتریایی اخیر داشته باشد یا در معرض یک ماده شناخته شده (مانند باقلا، یک داروی “سولفا” یا نفتالین) قرار گرفته باشد که به دنبال آن یک اپیزود همولیتیک مشاهده می شود، ممکن است کمبود G6PD در نظر گرفته شود.

تکرار آزمایش G6PD گاهی ممکن است برای تأیید یافته های اولیه دستور داده شود. آزمایشات غربالگری معمولاً شامل یک آزمایش کیفی ساده است که فقط به فرد سطح بالای G6PD در سلول را نشان می دهد. آزمایش تأیید شامل یک آزمایش کمی است که با آن میزان واقعی فعالیت آنزیم اندازه گیری می شود.

در شایع ترین شکل کمبود G6PD که در افراد با اجداد آفریقایی مشاهده می شود، سطح G6PD در سلول های تازه تولید شده طبیعی است اما با افزایش سن RBCها تا 75٪ کاهش می یابد. به همین دلیل، آزمایش تا چند هفته پس از برطرف شدن یک اپیزود همولیتیک توصیه نمی شود. در طول یک اپیزود، RBC های قدیمی بیشتر از بین می روند و سلول های جدیدتر که کمبود کمتری دارند می توانند نقص G6PD را مخفی کنند.

آزمایش ژنتیکی به طور معمول انجام نمی شود، اما می تواند به عنوان پیگیری بعد از آزمایشی که نقص آنزیمی را نشان می دهد، برای تعیین نوع جهش انجام شود. در حال حاضر بیش از 440 تنوع ژنی G6PD شناسایی شده است و بسته به جهش ها بر روی یک فرد خاص، نقایص می توانند شدت های مختلفی را ایجاد کند. برخی جهش ها فعالیت آنزیم G6PD را تغییر نمی دهند. سازمان بهداشت جهانی  جهش های G6PD را بر اساس سطح آنزیم و تأثیر آن ها بر سلامت فرد مبتلا به پنج گروه طبقه بندی کرده است. با این حال تنها متداول ترین جهش های G6PD در آزمایش مشخص می شوند. اگر مشخص شود که یک جهش خاص در یک خانواده وجود دارد، آزمایش هایی برای تشخیص آن جهش خاص نیز می تواند انجام شود.

آزمایش آنزیم G6PD در درجه اول در افرادی انجام می شود که دارای علائم و نشانه های مرتبط با کم خونی همولیتیک باشند. آزمایش ممکن است زمانی انجام شود که شخصی اپیزودی از افزایش تخریب RBC داشته باشد اما پس از رفع بحران. برخی علائم و نشانه های کم خونی همولیتیک عبارتند از :

• خستگی و ضعف
• رنگ پریدگی
• غش
• تنگی نفس
• ضربان قلب سریع
• زردی
• ادرار قرمز یا قهوه ای (وجود خون / هموگلوبین)
• طحال بزرگ شده

آزمایشات ممکن است به دنبال انجام سایر آزمایشات تایید کننده ی کم خونی همولیتیک نیز انجام شوند. این افراد ممکن است افزایش غلظت بیلی روبین (بیلیروبینمی)، هموگلوبین در ادرار (هموگلوبینوری)، کاهش تعداد گلبول های قرمز و میزان هاپتوگلوبین، افزایش تعداد رتیکولوسیت ها و سطح لاکتات دهیدروژناز، وجود سلول های بایت بر روی اسمیر خون و گاهی اوقات حضور اجسام Heinz در داخل گلبول های قرمز باشد در رنگ آمیزی اسمیر را نیز نشان دهند.

آزمایش فعالیت G6PD معمولاً هنگامی انجام می شود که سایر علل کم خونی و زردی منتفی شده باشند و چند هفته از برطرف شدن یک حمله حاد گذشته باشد.

در صورت وجود نقص G6PD، غربالگری ممکن است در یک یا دو روز اول بعد از تولد در یک نوزاد انجام شود.

سطح پایین آنزیم G6PD نشان دهنده کمبود است. فرد مبتلا بیشتر از زمان مواجهه با محرک، علائم را تجربه می کند. با این حال معلوم نیست که واکنش یک فرد به محرک دقیقا چه خواهد بود. شدت علائم در افراد مختلف و از یک اپیزود به اپیزود دیگر متفاوت است.

سطح آنزیم G6PD طبیعی در یک مرد نشان می دهد که بعید است وی کمبود داشته باشد و اگر کم خونی وجود داشته باشد، به احتمال زیاد دلیل دیگری دارد. با این حال اگر این آزمایش در طی یک اپیزود از کم خونی همولیتیک انجام شود، باید چند هفته بعد تکرار شود که جمعیت RBC زمان برای ریکاوری و بالغ شدن داشته باشد.

زنانی که ناقل هستند و دارای یک نسخه جهش یافته و یک ژن طبیعی (هتروزیگوت) هستند، برخی گلبول های قرمز دارای نقص G6PD و برخی گلبول سالم دارند. این خانم ها معمولاً G6PD معمولی یا نزدیک به سطح نرمال دارند و به ندرت علائم را تجربه می کنند. یک خانم ناقل یک سطح G6PD نرمال یا نرمال رو به پایین دارد، بنابراین ممکن است نقص او از طریق غربالگری G6PD مشخص نشود. اما در یک آزمایش تأیید G6PD شناسایی می شود که مقدار کلی آنزیم موجود در سلول ها کم است. توجه داشته باشید که خانم های نادری که دو نسخه ژن جهش یافته دارند (هموزیگوت) احتمالاً کاهش قابل توجهی در سطح G6PD نشان خواهند داد.